Քիմիա

Երկաթ

Տարրի  դիրքը  քիմիական  տարրերի  պարբերական  համակարգում:
Fe

 Ատոմի կառուցվածքը՝բաղադրությունը, էլեկտրոնային  բանաձևը:Վալենռտականությունը  և  օքսիդացման  աստիճանը  միացություններում՝օրինակներ:

Տարածությունը բնության մեջ

Բնության մեջ տարածվածությամբ զբաղեցնում է 4.65%:

Ֆիզիկական  հատկությունները:

Երկաթը արծաթափայլ, սպիտակ, պինդ մետաղ է, խտությունը 7,87 գ/սմ³ է, հալման ջերմաստիճանը՝ 1539 °C։ Շնորհիվ ատոմում առկա չզույգված շատ էլեկտրոնների՝ երկաթն ունի պարամագնիսական հատկություն. ձգվում է մագնիսի կողմից։ Այդ մետաղին բնորոշ են արագ մագնիսանալու և ապամագնիսանալու հատկությունները, ինչը հնարավորություն է տալիս երկաթը լայնորեն օգտագործելու էլեկտրատեխնիկայում և էլեկտրոնային սարքերում։ Չափազանց մաքուր երկաթը բավականին կայուն է օդի թթվածնի նկատմամբ, սակայն սովորական մետաղը օդում աստիճանաբար ենթարկվում է կերամշակման, մանավանդ խոնավության առկայությամբ.

Քիմիական  հատկությունները:

Երկաթի տաքացված լարը թթվածնի մեջ մտցնելիս բուռն այրվում է՝ արձակելով շիկացած շիթեր և վերածվելով, այսպես կոչված, «խառը» օքսիդի՝ Fe₃O₄.

Ջրածնի հետ երկաթը չի փոխազդում։ Հալոգենների հետ օքսիդանում է մինչև +3 օքսիդացման աստիճան։ 

Դիտարժան է նաև երկաթի ռեակցիան ծծմբի հետ։ Այդ նյութերի փոշիների խառնուրդը փորձանոթում տաքացնելիս սկսվում է բուռն ջերմանջատիչ ռեակցիա, որի հետևանքով գոյանում է երկաթի սուլֆիդ.

Երկաթը սովորական թթուներից անջատում է ջրածին՝ առաջացնելով երկվալենտ երկաթի աղ։ Օրինակ՝

Օքսիդիչ թթուներից խիտ ծծմբականի հետ չի փոխազդում սովորական ջերմաստիճաններում, ինչը հնարավորություն է տալիս մեծաքանակ թթուն տեղափոխելու երկաթե տարողություններով։ Խիտ ազոտական թթուն ևս չի փոխազդում երկաթի հետ։ Նշված երկու թթուներն էլ պասիվացնում են երկաթը՝ վերջինիս մակերևույթի վրա առաջացնելով օքսիդացման այնպիսի արգասիքներ, որոնք արգելափակում են թթվի անմիջական հպումը մետաղի հետ։ Նոսր ազոտական թթուն, այնուամենայնիվ, փոխազդու է երկաթի հետ.

Երկաթն ակտիվ մետաղ է և կարող է մի շարք մետաղների դուրս մղել իրենց աղերի ջրային լուծույթներից.

Ջրի հետ փոխազդում է միայն շատ բարձր ջերմաստիճաններում (ջրային գոլորշու հետ).

• Անհատական-հետազոտական  աշխատանքներում  պիտի  լինեն  հետևյալ  հարցերի  պատասխանները.
• Տարրի  դիրքը  քիմիական  տարրերի  պարբերական  համակարգում: Ատոմի կառուցվածքը՝բաղադրությունը, էլեկտրոնային  բանաձևը:Վալենռտականությունը  և  օքսիդացման  աստիճանը  միացություններում՝օրինակներ:
• Տարածվածությունը  բնության  մեջ:
• Ֆիզիկական  հատկությունները:
• Քիմիական  հատկությունները:
• Ստացման  եղանակները:5444444444
• Կիրառման  բնագավառները:

<<Թունավոր  նյութերը  օդում, հողում, ջրում>>

Կապույտ գույնով նշել եմ թեմաները, իսկ կարմիր գույնով նշել եմ հարցերը 

իսկ պատասխանները մգացրել եմ.

Թեմա 1՝ Ենթահարց 1՝ Մթնոլորտի  աղտոտում.

Մթնոլորտի աղտոտման հիմնական աղբյուրները

44% Ավտոմեքենա

20%  Ջեռուցում

14% Արդյունաբերություն

և  5% Աղբի արյում :

Շրջակա միջավայրի աղտոտումը մարդկանց, բույսերի և կենդանիների կենսագործունեության վրա բացասաբար ազդող նյութերի թույլատրելի քանակի գերազանցումն է միջավայրում: Տարբերում են շրջակա միջավայրի բնածին և մարդահարույց աղտոտիչներ:

Բնածին աղտոտիչներն առաջանում են բնական երևույթների, օրինակ` հրաբուխների, երկրաշարժերի, ջրհեղեղների, հրդեհների պատճառով, իսկ մարդահարույցները՝ մարդու գործունեության հետևանքով: Մարդահարույց աղտոտիչների թվին են դասվում արդյունաբերական, գյուղատնտեսական, տրանսպորտային և կենցաղային թափոնները, էներգիայի տարածումը ջերմության, աղմուկի, ճառագայթման և այլ ձևերով:

Տարբերում են շրջակա միջավայրի աղտոտման  4 ձևեր՝մեխանիկական ,քիմիական, կենսաբանական և ֆիզիկական:

Մեխանիկական աղտոտումը կապված է քաղաքաշինության, ճանապարհաշինության, ծառահատումների և բնական լանդշաֆտների վրա ազդող այլ միջոցառումների հետ:

Քիմիական աղտոտումը պեստիցիդների, հանքային պարարտանյութերի, թունավոր գազերի, ծանր մետաղների (սնդիկ, կապար, կադմիում և այլն), տարատեսակ աղերի, ճառագայթաակտիվ տարրերի, սինթետիկ լվացամիջոցների ներգործության հետևանք է:

Կենսաբանական աղտոտումն առաջանում է հիվանդածին միկրոօրգանիզմների՝ բակտերիաների, վիրուսների, սնկիկների տարածման միջոցով:

Ֆիզիկական աղտոտումը պայմանավորված է միջավայրի                       ֆիզիկական հատկությունների՝ լույսի, աղմուկի, ջերմության,խոնավության, ճառագայթման, էլեկտրամագնիսական դաշտիփոփոխություններով:

Մթնոլորտն աղտոտող վտանգավոր նյութերից են ազոտի միացությունները`ազոտի օքսիդը (NO) և ազոտի երկօքսիդը (NO2): Դրանց գլխավոր աղբյուրըբենզինով և դիզելային վառելիքով աշխատող ներքին այրման շարժիչներնեն:

Ազոտի երկօքսիդը դեղին գույնի, բավականին կայուն գազ է և գոյանում էգլխավորապես ավտոմոբիլների արտանետումներից: Այն կարող էմթնոլորտում պահպանվել երեք ժամից ավելի: Հաճախ քաղաքների օդը այդգազից ստանում է շագանակագույն երանգավորում:

Թեմա 1՝ Ենթահարց 2՝ թունավոր նյութերը  օդում

1. Պետք է պահպանել մաքուր օդ

2. Ժամանակակից հասարակության մեջ կտրուկ աճում է արտադրական էկոլոգիայի ,դերը իսկ դա կարելի է իրագործել հայտնագործելով ու կատարելագործելով շրջակա միջավայրի պահպանության – ,ինժեներա տեխնիկական միջոցները համաշխարհային մասշտաբով զարգացնելով անթափոն :տեխնոլոգիական արտադրություններ Շրջակա միջավայրի պահպանության գործում կարևոր դեր ունի էկոլոգիական կրթությունն ու դաստիարակությունը

3. ՄԹՆՈԼՈՐՏԸ համարվում է Երկրագնդի արտաքին շերտը և կազմում է Երկրի զանգվածի 1/ ,մլն մասը սակայն նրա դերը :չափազանց մեծ է Չէ ո՞ր մթնոլորտային շերտի առկայությունն է որոշում Երկրի մակերեսի ողջ ջերմային ,ռեժիմը պաշտպանում Երկիրը :տիեզերական ճառագայթումից Սակայն մարդկության արտադրական գործունեությունը ազդում է մթնոլորտի ,վրա որի աղտահարման հիմնական աղբյուրներն են արդյունաբերական ,ձեռնարկությունները ,տրանսպորտը գյուղատնտեսության որոշ (միջոցառումները թունաքիմիկատն ,երի օգտագործում հումքի ),վերամշակում ինչպես նաև ջեռուցման համար օգտագործվող :վառելիքի այրումը և այլն

4. • ՄԹՆՈԼՈՐՏԻ անտրոպոգեն աղտոտման ամենահիմնական :աղբյուրներից մեկը ավտոտրանսպորտն է Ներկայումս ողջ աշխարհում հաշվում է ավելի քան 280 մլն ,ավտոմեքենա որոնք տարեկան մթնոլորտ են արտամղում 50 մլն տոննա ածխաջրածիններ և 200 տոննա :ածխածնի օքսիդներ Բացի այդ շարժիչի աշխատանքի ընթացքում օդի ազոտը միանում `է թթվածնին առաջացնելով ոչ պակաս վտանգավոր ազոտի `օքսիդներ NO և NO2 :և այլն Առանձնապես վտանգավոր է (Il) `ածխածնի օքսիդը CO –ն, որը հայտնի է շմոլ գազ ,անունով որի նույնիսկ 5-10 -մգ ը օդում բացասաբար է ,անդրադառնում մարդու առողջության վրա իսկ 20 -մգ ը :արդեն շնչահեղձ է անում մարդկանց

5. Այն ընկնելով օրգանիզմ 300 անգամ ավելի արագ է , ,միանում հեմոգլոբինի հետ քան թթվածինը ,առաջացնելով կարբօքսիհեմոգլոբին որի պարունակությունը 60%-ից բարձր մահացու է: 0,2 / COմգ լ պարունակող միջավայրում կարելի է գտնվել 1 ,ժամ հետո ի հայտ են գալիս թունավորման ` , ,նշաններ գլխապտույտ սրտխառնոց ոտքերում , ,թուլություն լսողության և տեսողության վատթարացում ,շարժումների կոորդինացիայի խախտում գիտակցության , , ` :կորուստ ցնցումներ շնչառության կանգից մահ

6. ԹՈՒՆԱՎՈՐ ՄԵՏԱՂՆԵՐԻ ԹՈՒՆԱՎՈՐՄԱՆ ԱՍՏԻՃԱՆԸ Նիկել 7746 2-րդ կարգի վնասակար Պղինձ 275 3-րդ կարգի վնասակար Կոբալտ 1730 2-րդ կարգի վնասակար Կապար 22400 1-ին կարգի վնասակար Սնդիկ 31623 1-ին կարգի վնասակար Կադմիում 33124 1-ին կարգի վնասակար 35670Արսեն 1- `ին կարգի վնասակար միացություններըհայտնաբերել են հանքային ջրերում

7. Շմոլ գազը CO-ն , ,անգույն անհոտ թունավոր :գազ է Վատ է `լուծվում ջրում 200 C- 2,3 /100ում գ գ : `1Լավ է լուծվում օրգանական լուծիչներում լ սպիրտում լուծվում է 200սմ3 ,շմոլ գազ իսկ ամոնիակի և ամինների լուծույթները կարելի է օգտագործել :որպես թունավոր խառնուրդներ

8. Թթվային անձրևների առաջացումը պայմանավորված է խոնավ օդում ազոտի և ծծմբի օքսիդների :առկայությանբ (Il) `CO –Ածխածնի օքսիդը ն կարող է առաջանալ ցածր ջերմաստիճաններում վառելանյութերի այրումից թթվածնի պակասի :դեպքում

9. Մթնոլորտային օդի աղտոտման աղբյուր են նաև ,երկաթուղային , -ծովային գետա յին և օդային տրանսպորտի ձևերը: Ծովային տրանսպորտ

10. Երկաթուղային տրանսպորտ

11. Օդային տրանսպորտ

12. Մեծ քանակությամբ ազոտի օքսիդներ են արտանետվում մթնոլորտ ,հրթիռներից ինչն էլ հանդիսանում է օզոնային շերտի քայքայման :պատճառներից մեկը

13. Թունավոր քիմիական միացությունները մեծ քանակությամբ նախատեսված են ռազմական գործողությունների և հակառակորդի :կենդանի ուժը վնասելու համար Թունավոր նյութերը (ԹՆ) օրգանիզմ , ,են թափանցում շնչառական օրգանների մաշկի լորձաթաղանթի և :մարսողական ուղիների միջոցով 50-ից ավելի ԹՆ 1914-1918 -առաջինը կիրառել է Գերմանիան թթ ի առաջին համաշխարային պատերազմի ժամանակ ռազմական .գործողություններում `COClՖոսգենը 2, `HCN , ` ClCN,կապտաթթուն քլորցիանը `S(CHԻպրիտը 2CH2Cl)2, `N(CHեռքլորէթիլամինը 2CH2Cl)3, ` Clքլորպիկրիտը 3CNO2, ` -Cզարինը իզո 3H7OCH3POF, ադամիտը :և այլն

14. 1 – Տնտեսական աղբ 2 – Անասնապահական արգասիքներ 3- Մթնոլորտային խոնավություն 4 – Կոյուղու ջրեր ԱՂՏՈՏՈՒՄԸ ՀՈՂԵՐՈՒՄ ԳՅՈՒՂԱԿԱՆ ՄԻՋԱՎԱՅՐԵՐՈՒՄ

Թեմա 1՝ Ենթահարց 3` Օդի աղտոտման  աղբյուրները

1. Օդի աղտոտվացությունը Հայաստանում
2. Սկսեմ նրանից, որ Հայաստանում շատ են էկոլոգիական խնդիրները: Բայց ընտրեցի օդի ախտոտվածությունը, որովհետև կյանքի համար շատ կարոևր է մաքուր օդը, իսկ երբ մաքուր օդ չկա մենք կարող ենք ամեն տեսակ հիվանդություններով վարակվել` բրոնխիտով, տարբեր ալերգիաներով,դեռմատիտներ (մաշկային հիվանդություններ) նույնիսկ աչքերի հետ կապված խնդիրներ կարող են ի հայտ գալ, օդի աղտոտվածությունից…
3. Օդի ախտոտվածությունը կարող է պատճառ դառնալ մաշկային խնդիրների` ալերգիաների: Մարդիկ կարող են փոշուց ալերգիաներ ունենալ,(օրինակ ես`հողից, փոշուց ալերգիա ունեմ): Փոշուց կարող է մարդու մաշկը գռգռվել, և շատ լուրջ խնդիրներ առաջացնել առողջության համար:
4. Աչքերը կարող են շատ մեծ վնաս կրել, օդի ախտոտվածության պատճառով: Փոշին լցվելով աչքերի մեջ կարող է առաջացնել մի շարք խնդիրներ:
5. Որոշակի հիվանդություննեից հետո, ուզում եմ ներկայացնել շատ հետաքրքիր մի քանի դեպքեր օդի աղտոտվածության պատճառով:

Թեմա 2՝ Ենթահարց 1` Ո՞րն  է  համարվում  մաքուր  խմելու  ջուր

Մաքուր խմելու ջուրը պիտի պարունակի հանքային աղեր՝ դառը անհամ ջուրը: Եթե ջուրը բաղկացած է 100 մանրէյից, կամ հենց 100 մանրէ պետք չի խմել: Ջրից, եթե քլորի հոտ է գալիս չի կարելի խմել:

Թեմա 2՝ Ենթահարց 2`Ջրի աղտոտման  տեսակները

Տարբերում են աղտոտման հետևյալ ձևերը՝

մեխանիկական աղտոտում, որը կապված է քաղաքաշինության, ճանապարհաշինության, ծառահատումների, հողի էրոզիայի հետ,

ֆիզիկական աղտոտում՝ պայմանավորված է միջավայրի ֆիզիկական հատկությունների՝ լույսի, աղմուկի, ջերմության, խոնավության, ճառագայթման, էլեկտրամագնիսական դաշտի փոփոխություններով,

քիմիական աղտոտում՝ պեստիցիդների, հանքային պարարտանյութերի, թունավոր գազերի, ծանր մետաղների (սնդիկ, կապար, կադմիում և այլն), ճառագայթաակտիվ իզոտոպների, ֆտորի միացությունների, սինթետիկ լվացամիջոցների ներգործության հետևանք է,

կենսաբանական աղտոտում, որն առաջանում է հիվանդածին միկրոօրգանիզմների (բակտերիաներ, վիրուսներ, սնկիկներ, կապտականաչ ջրիմուռներ) առկայությունից։

Թեմա 1՝ Հողի աղտոտումը  պեստիցիդների, ագրոքիմիկատների և կենսապատրաստուկների վնասակար մնացորդներով.

Օդի և ջրի նման՝ հողը ևս ենթակա է աղտոտման։ Դրա աղտոտման աղբյուրներից մեկը մթնոլորտն է։ Մթնոլորտի աղտոտիչները նստում են հողի մակերևույթին։ Հողի աղտոտման աղբյուրներ են նաև մետաձուլական գործարանների, նավթաարդյունաբերական և արդյունաբերական այլ ձեռնարկությունների թափոնները։ Հողի աղտոտման մեկ այլ աղբյուր է ժամանակակից գյուղատնտեսությունը, որը չի կարող չկիրառել թունաքիմիկատներ և պարարտանյութեր, քանի որ դրանց բացակայության դեպքում բերքի մեծ կորուստներ ունենալու վտանգ է սպառնում։ Վտանգը մեղմացնելու նպատակով շատ տնտեսություններում կիրառվում են վնասատուների դեմ պայքարի կենսաբանական եղանակներ և օրգանական, անվտանգ պարարտանյութեր։

Իսկ հիմա այս թեմաները ընկալելուց հետո անցնենք նախապատրաստական աշխատանքին.

• Մարդկությանը հուզող  ինչպիսի՞  էկոլոգիական  հիմնախնդիրներ  գիտեք

1. Երկրագնդի անտառազրկումը

2.  Անապատացումը

3. ջրերի աղտոտվածություն

4. Քաղցրահամ ջրերի որակի վատացումը

• Ո՞րն է  էկոլոգիապես  մաքուր  սնունդը

էկոլոգիապես մաքուր սնունդը մարդու նորմալ կենսագործունեության հիմքն է:

• Ի՞նչ կարծիք  ունեք  կենսական  միջավայրի  մասին

Շատ լավ կարծիք ունեմ կենսական միջավայրի մասին, որովհետև օրեցօր ծաղկում է:

• Որո՞նք են  առողջ  ապրելակերպի  սկզբունքները

1. Էկոլոգիապես մաքուր սնունդ, մաքուր օդ, մաքուր ջուր
2. Առողջ քուն
3. Հիգիենա, սպորտ, մարմնամարզություն
4. Վատ սովորությունների ձերբազատում
5. սթրեսային իրավիճակներից պետք է դուրս գալ հումորով և կատակով:

• Ո՞րն է  համարվում  մաքուր  խմելու  ջուր

Մաքուր խմելու ջուրը պիտի պարունակի հանքային աղեր՝ դառը անհամ ջուրը: Եթե ջուրը բաղկացած է 100 մանրէյից, կամ հենց 100 մանրէ պետք չի խմել: Ջրից, եթե քլորի հոտ է գալիս չի կարելի խմել:

• Ջրի շրջապտույտը  բնության  մեջ

Ջրի շրջապտույտը բնության մեջ: Ջրի ծավալր Երկրի վրա միշտ հաս­տատուն է և չի փոխվում: Սակայն այդ ջուրը գտնվում է անընդհատ շարժ­ման մեջ՝ անցնելով ջրոլորտի մի բաղադրիչից մյուսին, ինչպես նաև’ մի վիճակից մյուսին: Այսինքն՝ տեղի է ունենում ջրի շրջապտույտ:

Ջուրը, Համաշխարհային օվկիանոսից գոլորշանալով, անցնում է մթնոլորտ, այնտեղից տեղումների ձևով թափվում ցամաքի վրա, որտե­ղից էլ՝ գետերի ու աղբյուրների միջոցով նորից վերադառնում օվկիանոս:

Տարբերում են ջրի շրջապտույտի երկու տեսակ՝ տեղական կամ փոքր և համաշխարհային կամ մեծ:

Տեղական կամ փոքր շրջապտույտ: Երկրի մակերևույթից Արեգակի ճառագայթների ազդեցության տակ ջուրն արագ գոլորշանում է, և գոլորշիները բարձրանում են վեր: Որոշ բարձրության վրա դրանք, սառելով ու խտանա­լով, տեղումների ձևով թափվում են Երկրի մակերևույթին: Եթե այս գործրնթացր տեղի է ունենում սահմանափակ տարածքի վրա, ապա կոչ­վում է տեղական կամ փոքր շրջապտույտ:

Համաշխարհային կամ մեծ շրջապտույտ: Միշտ չէ, որ Երկրի մակեր­եույթից գոլորշացած ջուրր թափվում է նույն տեղում:

Օվկիանոսից գոլորշացած ջրի մի մասր տեղումների ձեով թափվում է նույն տեղում, իսկ մյուս մասը քամիների ու օդային զանգվածների միջոցով տեղափոխվում է ցամաքի վրա և տեղումների ձևով թափվում այնտեղ: Թափված տեղումների մի մասր սնում է գետերր, կուտակվում լճերի ու ճա­հիճների մեջ, որոշ քանակություն ներծծվում է երկրակեղևի մեջ՝ առաջաց­նում ստորերկրյա ջրեր, և վերջապես՝ ցամաքից կարող է նորից գոլորշանալ: Ի վերջո՝ թափված տեղումները, գետերի ու ստորերկրյա ջրերի մի­ջոցով հոսելով, նորից վերադառնում են օվկիանոս: Ջրի այդպիսի շրջապտույտր կոչվում է համաշխարհային կամ մեծ շրջապտույտ:

Ջրի շրջապտույտի նշանակությունը: Ջրի շրջապտույտր չափազանց կարևոր նշանակություն ունի Երկիր մոլորակի համար:

Ջրի շրջապտույտի միջոցով են գոյանում քաղցրահամ ջրի պաշարները ցամաքի վրա: Եթե չլիներ գոլորշացումը, ապա արագ կսպառվեր քաղց­րահամ ջուրր, և կյանքր գոյություն չէր ունենա:

Այսպիսով՝ ջրի շրջապտույտի միջոցով անընդհատ թարմանում ու հա­մալրվում են մթնոլորտի և ցամաքի ջրերը: Որքան ջրի շրջապտույտն ա­րագ լինի, այնքան տեղումներ շատ կգոյանան, և գետերի, լճերի ջրերն ա­վելի արագ կթարմանան:

Միլիոնավոր տարիների րնթացքում ջրի շրջապտույտի միջոցով ցա­մաքից օվկիանոս են տեղափոխվում հսկայական քանակությամբ տիղմ, ավազ և լուծված նյութեր: Օվկիանոսները հարստանում են ոչ միայն գետե­րի բերած աղերով, այլև’ տեղում գոլորշացման հետևանքով անջատված աղերով: Դա՝ է պատճառը, որ օվկիանոսի ջուրն աղի է և աստիճանաբար ավելի է աղիանալու:

Վերջապես՝ ջրի շրջապտույտի շնորհիվ է, որ օվկիանոսներում կու­տակված ջերմությունը տեղափոխվում է ցամաք՝ մեղմացնելով շրջապա­տի կլիման:

• Ջրի աղտոտման  տեսակները  որո՞նք  են

Տարբերում են աղտոտման հետևյալ ձևերը՝

մեխանիկական աղտոտում, որը կապված է քաղաքաշինության, ճանապարհաշինության, ծառահատումների, հողի էրոզիայի հետ,

ֆիզիկական աղտոտում՝ պայմանավորված է միջավայրի ֆիզիկական հատկությունների՝ լույսի, աղմուկի, ջերմության, խոնավության, ճառագայթման, էլեկտրամագնիսական դաշտի փոփոխություններով,

քիմիական աղտոտում՝ պեստիցիդների, հանքային պարարտանյութերի, թունավոր գազերի, ծանր մետաղների (սնդիկ, կապար, կադմիում և այլն), ճառագայթաակտիվ իզոտոպների, ֆտորի միացությունների, սինթետիկ լվացամիջոցների ներգործության հետևանք է,

կենսաբանական աղտոտում, որն առաջանում է հիվանդածին միկրոօրգանիզմների (բակտերիաներ, վիրուսներ, սնկիկներ, կապտականաչ ջրիմուռներ) առկայությունից։

• Ի՞նչ է  կոշտ  ջուրը  և  ինչպե՞ս  են  այն  վերացնում

Ջրի կոշտությունը պայմանավորված է ջրում պարունակվող կալցիումի, մագնեզիումի, երկաթի, ածխաթթվական և ծծմբաթթվական աղերով: Փափուկ է համարվում այն ջուրը, որի 1 լ-ը պարունակում է մինչև 3 մգ աղեր, կոշտ ջուրը՝ 6-9 մգ։ Մեծ քանակությամբ երկաթի պարունակության դեպքում փոխվում է ջրի գույնը (դառնում է ժանգագույն), զգացվում է մետաղի համը, եռացնելիս կաթսայում գոյանում է գորշ կարմրավուն նստվածք: Կոշտ ջրով սպիտակեղենը լվանալիս մեծանում է օճառի ծախսը և առաջանում է նստվածք, ինչը բացասաբար է անդրադառնում թե՛ կտորի որակի և թե՛ մաշկի առողջական վիճակի վրա։ Կոշտ ջրով լողանալու դեպքում փակվում են մաշկի ծակոտիները, առաջանում է թեփոտում, կորյակներ, ալերգիկ ցան։ Կոշտ ջուր խմելիս օրգանիզմում առաջանում է չլուծվող կալցիումի և մագնեզիումի նստվածք, որը դառնում է միզաքարային հիվանդության պատճառ։ Կոշտ ջրում վատ են եփվում բանջարեղենն ու միսը, իսկ թեյը վատ է թրմվում ևվատանում է համային հատկությունները:

Կենցաղում ջրի կոշտության չափը որոշելու համար տաք ջրի մեջ լուծում են օճառի խոշոր քերվածք, եթե հովանալուց հետո լուծույթը թափանցիկ է մնում, ապա ջուրը փափուկ է։

Ջրի կոշտությունը կարելի է նվազեցնել այն եռացնելով, այդ դեպքում ոչնչանում են նաև մանրէները, հեռանում են լուծված գազերը։ Կենցաղում օգտագործվող ջուրը կարելի է փափկեցնել ինչպես նաև կերակրի սոդայի օգնությամբ։

• Բույսերի պաշտպանություն` բույսերի, բուսական արտադրանքի աճեցման, փորձարկման, պահպանման և փոխադրման վայրերում վնասակար օրգանիզմների դեմ քիմիական և կենսաբանական պայքարի միջոցների օգտագործում.

Բույսերի պաշտպանությունը գյուղատնտեսական արտադրության կարևորագույն օղակներից մեկն է, որն ուղղված է վնասատուներից, հիվանդություններից և մոլախոտերից բերքին հասցվող վնասների չափերի նվազեցմանը, բարձր և որակյալ բերքի ստացմանը: Այս ոլորտի մասնագետի խնդիրն է գյուղատնտեսական մշակաբույսերի վնասատուների, հիվանդությունների հայտնաբերումը և ախտորոշումը, դրանց զարգացման ընթացքում վնասակար փուլերի հանդես գալու ժամկետների ճշտումը, զանգվածային բազմացման և զարգացման պատճառները, դրանց կանխատեսումը և ահազանգումը, վնասատուների և հիվանդությունների տնտեսական վնասակարության ներքին շեմերի որոշումը: Դա հնարավորություն է տալիս մշակելու գիտականորեն հիմնավորված պայքարի միջոցառումների ինտեգրացված համակարգեր, որոնցում կանոնակարգվում է վնասատուների, հիվանդությունների, մոլախոտերի դեմ կիրառվող պայքարի քիմիական միջոցների օգտագործումը:

• Ի՞նչ են  ագրոքիմիկատները` պարարտանյութերը, քիմիական հողաբարելավիչները, որոնք նախատեսված են բույսերի սնուցման, հողերի բերրիության բարելավման համար.

Ագրոքիմիկատները նախատեսված են բույսերի սնուցման համար:

Օրգանական պարարտանյութերը բարելավում են  հողի ֆիզիկական և քիմիական հատկությունները,կավային հողերը` դառնում են փխրուն, կավաավազային հողերը՝ կապակցված,բարձրանում է հողերում ջրի և օդի թափանցելիությունը, ակտիվանում է մանրէների գործունեությունը, առավել ակտիվ է ընթանում բարդ օրգանական նյութերի քայքայումը,որոնք  մշակաբույսերի համար դառնում են մատչելի:

  Օրգանական պարարտանյութերից են` գոմաղբը, գոմաղբահեղուկը, տորֆը, թռչնաղբը, կոմպոստները, կանաչ պարարտացումը,բակտերիալպարարտանյութերը, կենսահումուսը  և այլն:

• Ի՞նչ է պեստիցիդը` բույսերի պաշտպանության միջոց, ցանկացած նյութ կամ նյութերի խառնուրդ, որը նախատեսված է որոշակի վնասատուների (ներառյալ մարդկանց և կենդանիների հիվանդություններ փոխանցողների, սննդամթերքի, գյուղատնտեսական արտադրանքի, փայտանյութի, կենդանիների կերերի արտադրության, վերամշակման, փոխադրման, իրացման գործընթացներին խանգարող և խոչընդոտող վնասատուների), բույսերի և սնկերի անցանկալի տեսակների կանխարգելման, ոչնչացման կամ պայքարի համար: Պեստիցիդների խմբում ներառված են միջատասպանները (ինսեկտիցիդներ), կրծողների դեմ պայքարի միջոցները (ռոտենդիցիդներ).

Պեստիցիդները թունաքիմիկատաներ են, որոնք օգտագործում են բույսերը վնասատու միջատներից եւ տարբեր հիվանդություններից պաշտպանելու համար։ Երբ մարդն ուտում է պեստիցիդներով մշակված բույսեր, դրանք ընկնում են մարդու օրգանիզմ եւ կուտակվելով կարող են պոտենցիալ բացասական, ընդհուպ մինչեւ քաղցկեղածին ազդեցություն ունենալ:

Մասնագետի խոսքով՝ որոշ պեստիցիդների օգտագործումը, օրինակ՝ ԴԴՏ, ԴԴԵ, դեռեւս տարիներ առաջ արգելվել է, քանի որ դրանք մնում են հողի մեջ եւ աղտոտում են այն, որից հետո արդեն հողից անցնում են բույսերին, կենդանիների մսին եւ մարդու օրգանիզմին։

Պեստիցիդները կարելի է բաժանել մի քանի հիմնական խմբերի

• Հերբիցիդներ, որոնք ոչնչացնում են մոլախոտը
• Ինսեկտիցիդներ, որոնք ոչնչացնում են վնասատու միջատներին
• Ֆունգիցիդներ, որոնք ոչնչքացնում են պաթոգեն սնկերը
• Զոոցիդներ, որոնք ոչնչացնում են վնասակար տաքարյուն կենդանիներին

• Ի՞նչ է սնկասպանները (ֆունգիցիդներ), մոլախոտերի դեմ պայքարի համար նախատեսված նյութերը (հերբիցիդներ), բույսերի աճի կարգավորիչները, ֆերոմոնները, դեֆոլիանտները, դեսիկանտները և ֆումիգանտները.

Տարբերակվում են կոնտակտային և սիստեմային (ներբուսային)  ֆունգիցիդներ:

Կոնտակտային ֆունգիցիդները ոչնչացնում են բույսերի տերևայինմակերեսների վրա աճող սնկերի սպորները: Մինչև բույսերի վրասպորների հայտնվելը հարկավոր է նրանցով հավասարաչափ ծածկելտերևային ամբողջ մակերեսը: Եթե սրսկված կոնտակտային ֆունգիցիդինստվածքը ողողվում է անձրևներից, կամ առաջանում է նոր աճեր` տերևներ, ճյուղեր, անհրաժեշտ է լինում սրսկումները կրկնել: Հիվանդածին հարուցիչների դիմացկունությունը այս ֆունգիցիդներինկատմամբ զարգանում է դանդաղ և նրանցից յուրաքանչյուրըբուժման շրջանում կարելի է օգտագործել բազմիցս:

Եթե բույսերի հյուսվածքներն արդեն վարակվել են, ապա կոնտակտ ֆունգիցիդների օգտագործումը դառնում էանօգուտ:

Կոնտակտ ազդեցության ֆունգիցիդները հիմնված են պղնձի աղերի (բորդոյան հեղուկ, պղնձարճարսպ, Կուպրոքսատ, Պղնձի օքսիքլորիդ) ծծմբի (Կոլոիդ ծծումբ, թռչվող ծծումբ, աղացած ծծումբ), տարբերօրգանական միացությունների (Կապտան, Պոլիրամ, Դելան, Էուպարեն) վրա: 

Ներբուսային ֆունգիցիդները տարբեր խմբի օրգանական միացություններ են հիվանդածին հարուցիչները, սրանցնկատմամբ ձեռք են բերում դիմացկունություն բավականին արագ: Դրա համար այս խմբի ֆունգիցիդներիցյուրաքանչյուրը տարվա ընթաց          քում 2 անգամից ավել չեն օգտագործում:  Այս խմբին պատկանողֆունգիցիդներից են` Բայլետոնը, Բենլատը, Սկորը, Ֆունդազոլը, Տոպսին M-ը, Վեկտրան, Իմպակտը, Ռուբիգանը, Սապրորը, Տոպազը, Զատոն, Ստրոբին, Խորուսը:

Այս բոլոր պատրաստուկները ընդունակ են կանգնեցնելու բույսերի հյուսվածքներում սկսված սնկային ինֆեկցիան: Ընդ որում պարտադիր չէ, որ խնամքով, բույսերի ողջ մակերեսը ծածկվի բուժանյութի լուծույթով: 

• Որո՞ նք են բույսերի պաշտպանության միջոցները՝ բույսերի վնասակար օրգանիզմների կանխարգելման, դրանց դեմ պայքարի և վերացման համար կիրառվող քիմիական, կենսաբանական միջոցներ:

Բույսերի վնասատուների և հիվանդությունների դեմ պայքարում են ագրոտեխնիկական, կենսաբանական, քիմիական, մեխանիկական և կենսաֆիզիկական եղանակներով։ Էկոլոգիապես անվտանգ է կենսաբանական եղանակը, երբ ստեղծվում են բույսերի հիվանդադիմացկուն սորտեր, իսկ բույսերի կարանտինի միջոցով սահմանափակվում է վնասատուների և հիվանդությունների տարածումը։

Բույսերի վնասատուների դեմ պայքարի և կենսաբանական փոշոտման միջոցներ: Այս միջոցները հնարավորություն են տալիս էկոլոգիապես մաքուր եղանակներով ապահովել բարձր բերքատվություն, ինչի շնորհիվ լայն կիրառություն են ստացել ամբողջ աշխարհում: Բույսերի կենսաբանական փոշոտման և վնասատուների դեմ պայքարի միջոցներն արդեն հաջողությամբ կիրառվում են Հայաստանում` բուսաբուծական արտադրության բոլոր ոլորտներում` այգիներ, տնկարաններ, դաշտեր, և հատկապես հիանալի արդյունք են ապահովում ծաղիկների, հատապտուղների և բանջարեղենի ջերմատներում ու ջերմոցներում:

Նախագիծ Իներտ (Ազնիվ) գազեր

Իներտ գազեր, քիմիական տարրեր, որոնք կազմում են պարբերական համակարգի 8-րդ խմբի գլխավոր ենթախումբը:  Իներտ գազերն այս անվանումն ստացել են իրենց քիմիական մեծ կայունության համար, որի շնորհիվ կոչվում են նաև ազնիվ գազեր։ Այս երևույթը պայմանավորված է նրանց վալենտական թաղանթում էլեկտրոնների ավարտված օկտետի առկայությամբ: Իներտ գազերի քանակն օդում շատ փոքր է։ Սովորական պայմաններում անհոտ, անգույն, միատոմանի գազեր են։

Քիմիա

                                        9-րդ  դաս.    Ամփոփիչ  թեստ-3

                                         Թեմաներ` «Ջրածին»   «Թթվածին»                                             -1-

                                Յուրաքանչյուր  առաջադրանքը  0.5  միավոր  է

1.    Ո՞ր  շարքում  են  նյութերը  ներկայացված  ըստ  մարդու  օրգանիզմում  դրանց 

զանգվածային  բաժնի  նվազման.        

  1)  ածխաջրեր, ջուր, սպիտակուցներ, ճարպեր

          2)  սպիտակուցներ, ջուր, ճարպեր, ածխաջրեր

          3)  սպիտակուցներ, ածխաջրեր, ջուր, ճարպեր

          4)  ջուր, սպիտակուցներ, ճարպեր, ածխաջրեր

2.  Սովորական պայմաններում  ո՞ր  շարքի  բոլոր  նյութերն  են  գազեր. 

        1)  կալիումի ֆտորիդ,  յոդ,  ջուր

        2)  հելիում, սոդա,  կավիճ, ազոտ

        3)  ջրածին, ածխաթթու  գազ,  թթվածին

        4)  կարմիր ֆոսֆոր,  օզոն, բրոմ 

3.  Ո՞ր քիմիական   տարրի  ատոմներն  են  առկա  թվարկված  բոլոր  նյութերի     

     բաղադրության  մեջ. նատրիումի  հիդրօքսիդ,  օզոն, ածխածնի (IV) օքսիդ, ջուր,     

   ազոտական  թթու,  մագնեզիումի օքսիդ, ջրածնի  պերօքսիդ.

1)   ջրածին                       2)  թթվածին                        3)  քլոր                       4)  ածխածին

4.  Քանի՞ էլեկտրոն է  առկա  8  կարգաթվով  տարրի  ատոմի  վալենտային  շերտում.

1)  2                                                                      2) 1,806 ^. 10²⁴                          3)  6                               4)  8

5.  Հետևյալ  բանաձևերով   ո՞ր   ջուրն  է  բնության  մեջ  առավել  տարածված.

     1)  T₂¹⁷O                                                                2)   D₂¹⁶O                                3)   H₂¹⁶O                      4)  T₂¹⁸O

6. Որքա՞ն է  թթվածին   տարրի  զանգվածային  բաժինը (%)  ծանր  ջրում` D₂O մոլեկուլում.

   1)  25                                 2)   29,4                                 3)  70,6                         4)  80

7. Ջրածնի  և  թթվածնի  30 լ  խառնուրդը  պայթեցնելուց  հետո  մնացել  է  3 լ թթվածին: 

   Որքա՞ն է  ջրածնի  ծավալային  բաժինը (%) ելային  խառնուրդում.

     1)  50                                     2)  60                                      3)  40                                   4)  80

8.  Երկրագնդի կեղևում թթվածնի  և  սիլիցիումի   զանգվածային  բաժինները   հավասար 

     են  0,48  և  0,28  համապատասխանաբար:

   Եկրակեղևում  թթվածնի  ատոմների  թիվը  քանի՞ անգամ   է  մեծ  սիլիցիումի   

    ատոմների  թվից.  

       1)   2                                        2) 2,5                                             3) 3                                             4) 4  

                                                                          -2-      

9 .  Լաբորատորիայում օզոն ստանալու նպատակով   փակ  անոթում   գտնվող   թթվածինը  

      ենթարկել  են  էլեկտրական պարպման,        

     ինչպե՞ս  է  փոխվում  անոթում  գտնվող   գազի  զանգվածը.                                                       

   1)  չի  փոխվել             2) մեծացել  է  1,5 անգամ        3) պակասել  է              4) մեծացել  է  աննշան

10. Օզոնը հայտնաբերում են  այն  անցկացնելով  կալիումի  յոդիդի  ջրային լուծույթով, ըստ 

      հետևյալ  ռեակցիայի     KI  +  O₃  + H₂O  =  O₂  +  I₂  + KOH      Հավասարեցրեք  ռեակցիան,

      որքա՞ն  է  ռեակցիայի   հավասարման  գործակիցների  գումարային  թիվը.

   1)   5                           2)  8                                     3)   3                                 4)  10

11.  Որքա՞ն  է  ծանր  ջրի (D2O)  մեկ   մոլեկուլի  զանգվածը (գ).

1)    18                                   2)  20                                3)  2,99^. 10^-23                                      4)  3,32^. 10^-23

12.  Փոխազդել  են  ածխածնի  100  ատոմ  և  թթվածնի  50  մոլեկուլ: Որքա՞ն  է  ստացված   

      միացության  մեկ  մոլեկուլում  ատոմների  ընդհանուր  թիվը.

      1)   2                                        2)  4                                            3)  3                                            4)  5

13. Համապատասխանեցրե՛ք  նյութի   քիմիական   բանաձևը  և   դրանում  դրական   և

բացասական   օքսիդացման  աստիճան  ունեցող  տարրերի  զանգվածային  հարաբերությունը.

Նյութի  բանաձև	Զանգվածային       հարաբերություն
ա)  N2O     բ)  NO     գ)  N2O3     դ)  NO2	1)  7 : 8 2)  7 : 20 3)  7 : 4 4)   7 : 12 5)  7 :  16

     Ո՞ր  շարքի  բոլոր  պատասխաններն  են  ճիշտ.

1)     ա3, բ1, գ4, դ3                2)  ա3, բ1, գ4, դ5                    3)  ա2, բ1,գ1, դ5                    4) ա2, բ1, գ4, դ5

14.  Քանի՞ մոլեկուլ է  պարունակվում  ջրի  մեկ  լիտրում (ρ=1գ/մլ).

    1) 6,02 • 10²³                 2)  3,35 • 10²⁴                        3)  3,34 • 10²⁵                                         4)  3,35 • 10²³  

15.  Ջրածինը խառնել  են  օդին  և  այրել: Ստացվել  է  9 գ  ջուր: Ի՞նչ  ծավալով (լ)  

       ջրածին  են  խառնել  օդին.   

     1)  6,72                          2)  11,2                                 3)  22,4                          4)  5,66

                                                                           -3-

16.  7,8 գ  զանգվածով  կալիումը  լուծել  են  48,4 գ  ջրում: 

      ա)  Գրեք  ռեակցիայի  հավասարումը______________      

     բ)  Որքա՞ն  է  նյութի  զանգվածային   բաժինը (%) ստացված  լուծույթում….

17. ա) Ո՞ր  զույգ  նյութերի  փոխազդեցության  դեպքում  ջրածին  կանջատվի.

            1) խիտ ծծմբական թթու և ցինկ

            2) .նոսր ազոտական թթու և պղինձ

            3)  խիտ աղաթթու և արծաթ

            4)  նոսր ծծմբական թթու և ալյումին

բ)  Գրեք  ռեակցիայի  հավասարումը______________

գ) Քանի՞ լիտր  ջրածին  կանջատվի, եթե  վերցվել  է  1մոլ  մետաղ.

16.03.18
Անհատական-հետազոտական աշխատանք
Թունավոր նյութերը օդում 
Մթնոլորտի աղտոտումը, թունավոր նյութերը օդում: Օդի աղտոտման աղբյունրեը: 
Տանը, օդը աղտոտող թունավոր գազերը, թուրավոր հեղունկերը և թուավոր ծանր մետաղները: 
Լաբարատոր փորձ: Օդի բաղադրությունը
Մոմի արյումը
CnHm+O2-nCO2+m/2H2O+Q
Արյումը ջերմությամբ և լույսի ուղղեկցությամբ ընդացող քիմիական ռեակցիա է: Մոմը հանգեց որովհետև թթվածինը ավարտվեց: 
X(O2)=21%
X(N2)=78%
1%=ազնիվ գազերը
He, Ne, Ar, Kr, Xe. Rn
0,03% CO2
Մաքուր օդի մեջ նաև կան ջրի գոլորշիներ:
Թունավոր օդում կան՝ թունավոր գազեր, թունավոր հեղուկներ և թունավոր մետաղներ:
Օդը թունավորող գազեր:
Օդի ազոտը
N2+O2 t71000

 Փետրվարի 16-ը` Լաբորատոր աշխատանքներ. «Ջրի ֆիզիկական, քիմիական և օրգանոլեպտիկ հատկությունները: Լուծույթների պատրաստումը և լուծված նյութի զանգվածային, մոլային բաժնի, մոլային կոնցենտրացիայի որոշումը»:

Առաջադրանք 1. Որոնք են ջրի ֆիզիկական հատկությունները, թվարկեք…. Ջուրը սովորական պայմաններում գտնվում է հեղուկ վիճակում: Ջրի եռման ջերմաստիճանը ծովի մակերևույթի վրա 100C է: Սառեցման ժամանակ 0C: Խմելու ջուրը համով է, եթե նրա մեջ կա նատրյումական և կալյումական աղեր: Իսկ եթե պարունակում են կալցիումական և մագնեզիումական աղեր, այն համարվում է կոշտ, դառը, անհամ ջուր: Ջուրն ունի ամենամեծ ջերմունակությունը, այդ պատճառով դանդաղ տաքանում է, դանդաղ սառչում։ Դրա միջոցով ջրավազանները կարգավորում են մեր մոլորակի ջերմաստիճանը։ Առաջադրանք 2. Որոնք են ջրի քիմիական հատկությունները, գրեք ջրի փոխազդեցությունը պարզ և բարդ նյութերի հետ…. Առաջադրանք 3. Որոնք են ջրի օրգանոլեպտիկ հատկությունները, թվարկեք…,որն է համարվում մաքուր խմելու ջուր… Ջուրը անգույն, անհամ, անհոտ հեղուկ է: Առաջադրանք 4. Ջրի փոխազդեցությունը ակտիվ մետաղներից` նատրիումի հետ, գրեք ընթացող ռեակցիայի հավասարումը…. և հավասարեցրեք էլեկտրոնային հաշվեկշռի եղանակով…. Առաջադրանք 5. Խմելու սոդայի` նատրիումի հիդրոկարբոնատի լուծույթի պատրաստումը և կոնցենտրացիայի որոշումը….

Փետրվարին   իրականացվելու  է « Ոչ մետաղներ»-ից  3  նախագիծ «Կարևորագույն  քիմիական  տարրերը »  ուսումնասիրելու  համար .

• Նախագիծ 1.Համար մեկ տարրը Տիեզեքում` Ջրածին:
  Տիեզերքում կա միլիարդավոր աստեղ, իսկ աստղերի հիմնական բաղադրամասը ջրածինն է: Ու եթե ջրածինը արդեն պակասում է, ապա աստղը մահանում է: 
• 
  Ջրածնի իզոտոպները`պրոտիում, դեյտերիում, տրիտիում:
  Իզոտոպները միևնույն քիմիական տարրի ատոմներն են, որոնք միջուկում ունեն միևնույն թվով պրոտոններ և տարբեր թվով նեոտրոններ հետևաբար տարբեր զանգվածներ: Ջրածնի իզոտոպներն են`պրոտիում, դեյտերիում, տրիտրում: Պրոտոնից է կազմված միակ տարրն է բնությւոնում, որը չունի նեոտրոն: Դեյտերիում (1p. 1n) 1e : Տրիտիում T* (զանգվածը երեք) (1p, 2n) 1e:
  
  
• 
  Համար  մեկ  նյութը Երկրագնդում `Ջուր:
  
  
  Լուծույթներ:  Ծանր  ջուր: Ջրածնի  պերօքսիդ: Ջրի ֆիզ. քիմ. և  ֆիզիոլոգիական  հատկությունները: